μια περιήγηση στους κήπους της Οικίας Μοχάμετ Άλι
Ισλαμικοί Κήποι
“Υπάρχει μια ορισμένη ανακολουθία μεταξύ της δημοφιλούς εικόνας του Ισλάμ, ως της θρησκείας που προήλθε από την έρημο και έφερε το δικό της ήθος, και της έννοιας του κήπου: πλούσιος, πράσινος, σκιερός, υγρός και αρωματικός, μερικές μόνο ευχάριστες ιδιότητες μεταξύ άλλων, όλες αντιθετικές με το περιβάλλον της ερήμου. Όμως φαίνεται ότι ακριβώς επειδή το Ισλάμ βγήκε από την έρημο, οι κήποι καταλαμβάνουν σημαντικό χώρο στην ισλαμική φαντασία και στην ιστορία του ισλαμικού αρχιτεκτονικού σχεδίου.”
Nasser Rabbat, Διευθυντής του Προγράμματος Aga Khan για την Ισλαμική Αρχιτεκτονική, MIT
Από την Ισπανία και το Μαρόκο στα Δυτικά ως την Ινδία στην Ανατολή, οι ισλαμικοί κήποι δεν έπαψαν ποτέ να γοητεύουν. Σε αντίθεση με τους ευρωπαϊκούς κήπους, οι οποίοι είναι συνήθως σχεδιασμένοι για περιπάτους και κοινωνικές συναντήσεις, οι ισλαμικοί κήποι προορίζονται για ανάπαυση, στοχασμό και περισυλλογή. Μικρές οάσεις στην “έρημο” της ζωής, γεμάτες πράσινο, σκιά και νερό, αντιπροσωπεύουν δίκαια τον παράδεισο. Εξάλλου, η εικόνα του παραδείσου ως κήπου είναι κοινή και στις τρεις Αβρααμικές θρησκείες που γενήθηκαν στη Μέση Ανατολή, τον Ιουδαϊσμό, τον Χριστιανισμό και το Ισλάμ.
Πολλές φορές, οι ισλαμικοί κήποι αποτελούσαν μέρος κυνηγιού για τους πρίγκιπες του χαλιφάτου, ενώ το μέγεθος των κήπων συμβόλιζε τη δύναμη και τον πλούτο του ιδιοκτήτη τους. Οι βασιλικοί κήποι περιείχαν μια ατελείωτη ποικιλία φυτών, ενδημικών και εξωτικών, που καλλιεργούνταν για το εξαιρετικό τους φύλλωμα, το ευχάριστο άρωμα ή τη μαγειρική και φαρμακευτική τους αξία.
Πολλοί Μουσουλμάνοι λόγιοι, με την ενασχόλησή τους με τα φυτά, συνέβαλαν στη γνώση για αυτά, τις ασθένειες και τις μεθόδους ανάπτυξής τους. Τα ταξινόμησαν σε όσα αναπτύσσονται από μοσχεύματα, σε αυτά που αναπτύσσονται από σπόρους και σε εκείνα που φύονται μόνα τους. Συνδύασαν την τριανταφυλλιά με την αμυγδαλιά για να δημιουργήσουν σπάνια και θαυμαστά άνθη.
Όλη αυτή η ατέλειωτη γνώση της φυτολογίας τους επέτρεψε ακόμα να μελετήσουν τη βοτανολογία συνδυαστικά με τη φαρμακευτική και την ιατρική. Οι αναλγητικές και θεραπευτικές ιδιότητες των φυτών, κυρίως των βοτάνων, αναλύθηκαν σε αναρίθμητα εγχειρίδια ιατρικής του ισλαμικού κόσμου, με τον Κανόνα της Ιατρικής του Αβικέννα να παραμένει για αιώνες η εγκυκλοπαίδεια των ιατρικών σχολών του Μεσαίωνα.
.jpg)
Οι ισλαμικοί κήποι περικλείονται παραδοσιακά από τοίχους, μια επιρροή από την περσική αρχιτεκτονική. Παρουσιάζουν συμμετρία και αρμονία, χαρακτηριστικά πάντα αγαπητά στην ισλαμική τέχνη. Η ακανόνιστη ροή του νερού και οι γωνίες του ηλιακού φωτός γίνονται τα κύρια εργαλεία που δημιουργούν μια μυστηριώδη και αισθητηριακή εμπειρία.
Το τρεχούμενο νερό μαζί με τα αρωματικά φυτά, στοιχεία πρωταρχικά σε κάθε ισλαμικό κήπο, τονώνουν τις αισθήσεις και την ανθρώπινη νόηση. Το νερό είναι η προέλευση της ζωής. Χρησιμεύει ως μέσο φυσικού και συναισθηματικού καθαρισμού και αναζωογόνησης. Ανακυκλώνεται σε συντριβάνια και κρήνες, ώστε να παρέχει κίνηση και μελωδικό ήχο στην ηρεμία ενός περιτειχισμένου ισλαμικού κήπου, ζωντανεύοντας την επιβλητική του ατμόσφαιρα. Παράλληλα, καρποφόρα δέντρα και εξωτικά λουλούδια συμβάλουν στην αρωματική όψη του κήπου: βυσσινιές, ροδακινιές, αμυγδαλιές, γιασεμί, τριαντάφυλλα, νάρκισσοι, βιολέτες και κρίνα. Με τη διαρκή άνθιση και τον μαρασμό τους, γίνονται σύμβολα της ανθρώπινης ζωής.
Για τον μεσαιωνικό ισλαμικό κόσμο, η κηπουρική ήταν φυσικά μια σεβαστή τέχνη. Οι Μουσουλμάνοι επανέφεραν σε μικρότερη κλίμακα τους κρεμαστούς κήπους της Βαβυλώνας. Κατασκεύασαν λαβύρινθους, στοές, κρυμμένα σιντριβάνια. Αναπαριστούσαν κείμενα στο έδαφος χρησιμοποιώντας πανέμορφα λουλούδια. Απέκτησαν τέτοια επιδεξιότητα στην καλλιέργεια των τριαντάφυλλων ώστε, σε όλες τις εποχές του χρόνου, άνθιζαν σε αφθονία. Οι Ευρωπαίοι ταξιδευτές και έμποροι γοητεύτηκαν από τα εξωτικά φυτά της Ανατολής και, μέσω των χερσαίων και θαλάσσιων Δρόμων του Μεταξιού, προσπάθησαν, συχνά χωρίς επιτυχία, να τα μεταφέρουν και καλλιεργήσουν στη Δύση.
Στον φυτικό διάκοσμο, δεν υπήρξαν ανώτεροι. Στόλισαν με πολύχρωμα άνθη και περίπλοκες διακλαδώσεις σκεύη, χαλιά, υφάσματα, κεραμικά πλακάκια που κάλυπταν απέραντες επιφάνειες σε τζαμιά, μεντρεσέδες, χαμάμ και κατοικίες. Τα περίπλοκα σχέδια της ταπητουργίας αναπαρήγαγαν μια ανεξάντλητη ποικιλία ανθοφόρων φυτών, των οποίων οι αποχρώσεις αναμειγνύονταν σε τέλεια αρμονία.
